An Fear a d’éalaigh amach an Fhuinneog

Philomena Ní Leathlobhair, Máire Barnard agus Micheál Ó Máille, Príomhoide ag nochtadh pictiúr de Phádhraic Ó Conghaile ag Scoil Náisiúnta Bhriocáin, an Gort Mór (pic: Seán Lydon)

Agus muid ag déanamh taighde ar Éirí amach na Cásca i Ros Muc, chuala muid tagairtí go minic ar an bfhear ar léim amach an fhuinneog.  Ach cé bhí ann agus cén fáth gur léim sé amach fuinneog?

Pádhraic Ó Conghaile an t-ainm a  bhí air, príomhoide Scoil Náisiúnta an Ghoirt Mhóir agus b’eisean an fear a thug Pádraig Mac Piarais go Ros Muc don chéad uair riamh.  Tá Micheál Ó Máille, an príomhoide san scoil céanna inniu, tar éis leabhar iontach a fhoilsiú faoi agus bhí an seoladh oifigiúil ar siúl dé hAoine seo chaite ag Scoil Náisiúnta Bhriocáin, an Gort Mór.

D’fhás cairdeas láidir idir an bPiarsach agus Pádhraic Ó Conghaile agus bhí Pádhraic gníomhach i gCogadh na Saoirse i ndiaidh 1916.  Thárla go raibh sé ag múineadh sa scoil lá amháin nuair a chualathas gleo ag teacht ina dtreo – na Dubhchrónaigh ag teacht i leoraí airm len é a ghabháil… Ach níor eirigh leo – mar dhreap sé amach an fhuinneog agus d’éalaigh sé leis, suas ar chnoc an Ghoirt Mhóir.

Dhath mise pictiúr de Phádhraic le crochadh sa scoil.   Bhí ócáid mór ann an tseachtain seo chaite nuair a sheol Seosamh Ó Cuaig leabhar Mhicíl go h-oifigiúl.  Bhí gar iníonacha Phádhraic ann freisin agus nochtaigh siadsan an pictiúr dá seanathair go h-oifigiúl.  Tá súil agam anois go dtabhairfear aitheantas ceart do Phádhraic Ó Conghaile agus don spreagadh a thug sé do mhuintir na h-áite – mar oide, mar réabhlóidí agus mar laoch.

http://scoilbhriocain.weebly.com/

http://tuairisc.ie/an-fear-a-thug-an-piarsach-go-ros-muc/

Ag Seasamh an Fhóid/

http://www.eoinmaclochlainn.com/

Ag Béicíl ar Chnocán na Móna (!)

Cnocán na Móna

Bhí fear ag rá liom lá amháin faoin Chath Óglach a chuir an Piarsach ar bun idir Ros Muc, an Cheathrú Rua agus na hOileáin. Bhí sé an-mhórálach as na hÓglaigh seo agus bhíodh siad ag druileáil sa cheantar ó am go h-am faoina stiúrthóireacht. Agus uair amháin, nuair a bhí grúpa Óglaigh ó Bhaile Átha Cliath ar cuairt, chuir sé ‘manoeuvres’ ar siúl i lár Ros Muc – le taispeáint b’fhéidir, cé chomh slachtmhar agus chomh díograiseach is a bhí a chuid saighdiúirí.

Is dóigh go raibh thart ar leath-chéad Óglach ón cheantar ann agus iad scaipthe amach ar fud na h-áite, i Snámh Bó, i gCloch na Leachta, san Tamhnach Beag agus áiteanna eile, agus bhí an Piarsach ina sheasamh ar Chnocán na Móna ag tabhairt ordaithe agus é ag béicíl agus ag screadaíl in ard a chinn is a ghutha. Anois, deirtear liom gur fear ciúin, séimh a bhí sa bPiarsach, fear nach gcloisfeá ag ardú a ghuth riamh, ach an lá áirithe sin – bhuel, by deaid, bhain sé geit as gach éinne. Dúradh go raibh na fir ar an Tamhnach Beag in ann é a chloisint go h-éasca agus eisean ina sheasamh ar Chnocán na Móna!

Sheas mise ansin lá amháin ar an charraig leathan atá ar thaobh an bhóthair agus mé ag iarraidh a shamhlú conas mar a bhí sé ann fadó. Ní raibh na crainn chomh mór is dócha, bheadh sé níos éascaí na h-áiteanna eile a fheiscint, b’fhéidir… ach tá an Tamhnach beag i bhfad, i bhfad ón áit. N’fheadar an ag magadh fúm a bhí sé?

Taibhse ar Chnocán na Mona?

An bhfuil tuilleadh scéalta agat faoi shaol an Phiarsaigh i Ros Muc?  Má tá, ba mhaith linn a chloisint uait!

Tá muid an-bhuíoch don urraíocht ó

http://www.udaras.ie/

https://emacl.wordpress.com/

 

 

An Piarsach agus an dúlra

 

Giorria Éireannach, Ros Dubh

Tá mapa iontach agam de Ros Muc, mapa a chruthaigh Gwyneth Uí Ghaora roinnt blianta ó shin. Cheannaigh mé é i Tí Mháille le déanaí agus tá mé tar éis a bheith á staidéar ó shin  – tá sé lán de eolas faoin cheantar agus de phictiúirí den nádúr. Taithníonn na líníochtaí go mór liom – ainmhithe agus éanlaith de gach sórt gur féidir a fheiscint i Ros Muc.

Deirfinn  gur ceantar an-mhaith é Ros Muc le bheith ag faire ar éin nó ag déanamh staidéar ar an nádúr mar gur áit ciúin, síochánta é (‘sé sin nuair nach mbíonn na Gaeilgeoirí ar cuairt ann!) agus deirfinn gurb é seo ceann de na cúiseanna gur thaithin an ceantar go mór le Pádraig Mac Piarais ó thús. Dúirt fear liom nuair a fheiceann tú an léicean agus an caonach ag fás chomh tréan ar na crainn is ar na clocha mar a fheictear i Ros Muc, bíonn a fhios agat go bhfuil an aer úr agus folláin sa dúiche seo.

An t-ealaíontóir Nuala Ní Fhlathúin ag déanamh staidéir ar an nádúr i Ros Muc

Dúirt fear eile liom go mbíodh an Piarsach amuigh ar Loch Oiriúlach i mbáidín beag agus é in ainm is a bheith ag iascaracht – ach nár mharaigh sé iasc riamh.  Bhí grá mór aige d’ainmhithe agus do éanlaith agus uair amháin, nuair a d’aimsigh sé Gealbhan marbh ar lic a dhorais, scríobh sé dán beag le comóradh ar dhéanamh air…

A éin bhig!

Fuar liom do luí ar an lig:

A éin nár smuain riamh olc,

Trua triall an bháis ort!

An mapa a chruthaigh Gwyneth Uí Ghaora

Banscríobhnóirí Ros Muc a d’fhoilsigh an mapa seo. Thug Cumas Teoranta deontas leis an obair a dhéanamh agus ‘sé Clódóirí Lurgan a rinne é a phriontáil.

Fleadh an Turlaigh Bhig

pictiúr de Phádhraic Ó Conghaile le Eoin Mac Lochlainn

Bhí muintir Ros Muc iontach lách linn. Thug Coilmín Ó Mainín ar chamchuairt muid lá amháin, go dtí na h-áiteanna is spéisiula i Ros Muc (agus bhí go leor acu ann).  Thug Maidhcó Ó Conaire muid amach lá eile…

Thosnaigh muid ag seanscoil an Ghoirt Mhóir – áit a bhí Pádhraic Ó Conghaile ina Phríomhoide tráth. Ba eisean ba chúis le Pádraig Mac Piarais a thabhairt go Ros Muc an chéad lá riamh (sa bhliain 1903). Ar aghaidh linn ansin go dtí Bóthar an Oileán, áit a bhí teach mór ag Lord Dudley Shasana fadó. Bhíodh fleadhanna ar siúl anseo do pháistí an cheantair, sórt garden fêtes is dócha, le ceol agus cluichí gallda. Chuir siad seo isteach go mór ar an bPiarsach agus d’eagraigh seisean fleadh eile ina ionad – Fleadh an Turlaigh Bhig – chun ceol agus cultúr na nGael a cheiliúradh.

An Fleadh sa Chrannóg ar Domhnach Cásca

I mbliana, ar ndóigh, bhí comóradh mór ar siúl i Ros Muc agus, mar chuid speisíalta den chomóradh sin, cuireadh Fleadh an Turlaigh bhig ar siúl aríst. Bhí sé ar siúl sa Chrannóg ar Domhnach Cásca agus thaithin sé go mór linn go léir. Ceol agus craic, damhsa, amhránaíocht agus bia maith. Thuig an Piarsach fadó an saibhreas agus an támhacht a bhí ag baint leis an chultúr Gaelach agus thuigeamarna an rud céanna an lá sin.

Thug muid cuairt ar go leor áiteanna eile – teach Choilm Ó Gaora, sean-teach Phádraic Óg Ó Conaire, teach Chaitlín Maude – ach leanfaidh mé leis an scéil seo níos déanaí.  Ní gá a rá ach go raibh muid ag cur níos mó agus níos mó spéise sa cheantair le gach scéal nua.

Tá muid an-bhuíoch don urraíocht ó Údarás na Gaeltachta don togra ealaíne seo

http://www.udaras.ie/